Moja znajoma, właścicielka małej księgarni mówi, że co roku notuje większą sprzedaż rozmówek polsko - tureckich, książek i kursów języka tureckiego. Uczą się podróżnicy, uczniowie wyjeżdżający do Turcji w ramach programu Erasmus, biznesmeni, a także miłośnicy „Wiecznej miłości”, „Wspaniałego Stulecia” czy „Narzeczonej ze Stambułu”.
Dla wszystkich tych, którzy zrażeni trudnością wymowy lub budową zdania tureckiego zarzucili mozolną naukę, mam dobrą wiadomość. Od setek lat używamy słów pochodzących z języków tureckich w naszej ojczystej mowie całkiem nieświadomie i częściej niż by się nam mogło wydawać.
W wielu nazwach intuicyjnie wyczuwamy egzotyczne, wschodnie pochodzenie. Weźmy chociażby takiego sułtana, wezyra i janczara. Albo budzący emocje harem. Korzeni tego słowa należy szukać w języku arabskim, ale nasi przodkowie zapożyczyli je z tureckiego. Harem to miejsce zakazane, czyli część mieszkalna pałacu przeznaczona tylko dla kobiet. Każdy zapewne słyszał o jasyrze, czyli tureckiej niewoli, kilimie czyli tkaninie dekoracyjnej no i chałwie czyli sezamowej słodkości. A z buławą, buzdyganem i dżirytem spotykają się najczęściej miłośnicy sztuki wojennej i powieści historycznych.
Wróćmy jednak do wyrażeń z życia codziennego. Kilka dni temu sąsiadka trzepała o świcie pod moim oknem dywan. Na moją prośbę, żeby tę czynność odłożyła na później, jęknęła: „Wysypałam torebkę kawy na dywan, zamiast do filiżanki”, po czym z miną cierpiętnicy wróciła do trzepania swojego kobierca, a ja stałam w oknie i zastanawiałam się, czy poprawię jej humor, jeśli powiem, że powiedziała to zdanie prawie po turecku?
Aż cztery z sześciu użytych przez moją sąsiadkę słów ma swoje źródło w języku tureckim. Weźmy na przykład słowo dywan. Swoją drogą ciekawe, że to co my nazywamy w języku polskim dywanem, w Turcji nim wcale nie jest. Słowo to oznaczające wzorzysty kobierzec przynieśli do ojczyzny polscy posłowie, którzy przyjmowani byli w pałacach stambulskich przed obliczem sułtana oraz jego rady, zasiadającej na podwyższeniu, pokrytym pięknymi wzorzystymi tkaninami, zwanym divanem. Tę samą nazwę nosiła sama rada sułtańska, ale także i pomieszczenie, w którym obradowała. I tak słowo dywan przywędrował z posłami do naszego języka dając mylnie nazwę kolorowej tkaninie. Około 17. stulecia w naszym języku rozgościła się na dobre torba przywieziona przez karawany tureckich handlarzy oraz kawa. Znalezione w 1683 roku w obozie tureckich janczarów pod Wiedniem brązowe ziarenka, a później wytwarzany z nich gorzki napój, nazwaliśmy kawą od tureckiego słowa kahve. Zaś filiżankę zapożyczyliśmy za pośrednictwem języka rumuńskiego od Turków, którzy wzorując się na Arabach, Persach i Grekach nazwali to porcelanowe naczynie po prostu findżan. Moja trzepiąca dywan sąsiadka nie zdawała sobie też sprawy, że kieckę także ma turecką. Nazwa ta pochodzi od kecze czyli słowa używanego przez naszych wschodnich sąsiadów na określenie kawałka materiału…
Wróćmy jednak to tematyki spożywczej. Czy komukolwiek przyszłoby do głowy, że kefir, tak powszechny wśród Polaków napój, jak i jego nazwę zapożyczyliśmy od tureckich sąsiadów? No i nie można zapomnieć o wywodzącym się ze stepów azjatyckich jogurcie. Podobnie ma się sprawa z bakaliami. Idę o zakład, że niejednego z nas wprawi w zdumienie fakt, że nawet nasza kiełbasa nie jest nasza ani też …pajda (np. chleba).
A to tylko ułamek słów z języka tureckiego, które rozgościły się na dobre w naszym języku i brzmią zaskakująco swojsko. Jak na przykład słowo tłumacz… Ale to już temat na inny wpis.
